ตานิเยวาติ ตานิเยว ปญฺจวสฺสสหสฺสานิฯ ปริยตฺติมูลกํ สาสนนฺติ อาห ‘‘น หิ ปริยตฺติยา อสติ ปฏิเวโธ อตฺถี’’ติอาทิฯ ปริยตฺติยา หิ อนฺตรหิตาย ปฏิปตฺติอนฺตรธายติ, ปฏิปตฺติยา อนฺตรหิตาย อธิคโม อนฺตรธายติฯ กิํการณา? อยญฺหิ ปริยตฺติ ปฏิปตฺติยา ปจฺจโย โหติ, ปฏิปตฺติ อธิคมสฺสฯ อิติ ปฏิปตฺติโตปิ ปริยตฺติเยว ปมาณํฯ ทุติยตติเยสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

โคตมีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-5. ทีฆชาณุสุตฺตาทิวณฺณนา

[54-55] จตุตฺเถ (ที. นิ. อฏฺฐ. 3.265) เอเกน โภเค ภุญฺเชยฺยาติ เอเกน โกฏฺฐาเสน โภเค ภุญฺเชยฺย, วินิภุญฺเชยฺย วาติ อตฺโถฯ ทฺวีหิ กมฺมนฺติ ทฺวีหิ โกฏฺฐาเสหิ กสิวณิชฺชาทิกมฺมํ ปโยเชยฺยฯ นิธาเปยฺยาติ จตุตฺถโกฏฺฐาสํ นิเธตฺวา ฐเปยฺย, นิทหิตฺวา ภูมิคตํ กตฺวา ฐเปยฺยาติ อตฺโถฯ อาปทาสุ ภวิสฺสตีติ กุลานญฺหิ น สพฺพกาลํ เอกสทิสํ วตฺตติ, กทาจิ ราชอคฺคิโจรทุพฺภิกฺขาทิวเสน อาปทา อุปฺปชฺชนฺติ, ตสฺมา เอวํ อาปทาสุ อุปฺปนฺนาสุ ภวิสฺสตีติ เอกํ โกฏฺฐาสํ นิธาเปยฺยาติ วุตฺตํฯ อิเมสุ ปน จตูสุ โกฏฺฐาเสสุ กตรํ โกฏฺฐาสํ คเหตฺวา กุสลํ กาตพฺพนฺติ? ‘‘โภเค ภุญฺเชยฺยา’’ติ วุตฺตโกฏฺฐาสํฯ ตโต คณฺหิตฺวา หิ ภิกฺขูนมฺปิ กปณทฺธิกานมฺปิ ทานํ ทาตพฺพํ, เปสการนฺหาปิตาทีนมฺปิ เวตนํ ทาตพฺพํฯ สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกาทีนํ ทานวเสน เจว, อธิวตฺถเทวตาทีนํ เปตพลิวเสน, นฺหาปิตาทีนํ เวตนวเสน จ วินิโยโคปิ อุปโยโค เอวฯ

อเปนฺติ คจฺฉนฺติ, อเปนฺตา วา เอเตหีติ อปายา, อปายา เอว มุขานิ ทฺวารานีติ อปายมุขานิฯ วินาสทฺวารานีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ปญฺจเม นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

ทีฆชาณุสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-8. ภยสุตฺตาทิวณฺณนา

[56-58] ฉฏฺเฐ คพฺภวาโส อิธ อุตฺตรปทโลเปน คพฺโภ วุตฺโตติ อาห ‘‘คพฺโภติ คพฺภวาโส’’ติฯ สตฺตมฏฺฐมานิ อุตฺตานตฺถานิฯ

ภยสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-10. ปุคฺคลสุตฺตาทิวณฺณนา

[59-60] นวเม ทานํ ททนฺตานนฺติ ทกฺขิเณยฺยํ อุทฺทิสฺส ทานํ เทนฺตานํฯ อุปธี วิปจฺจนฺติ เอเตน, อุปธีสุ วา วิปจฺจติ, อุปธโย วา วิปากา เอตสฺสาติ อุปธิวิปากํฯ สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ อริยสงฺเฆ ทินฺนํ วิปฺผารฏฺฐานํ โหติ, วิปุลผลนฺติ อตฺโถฯ ทสเม นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

ปุคฺคลสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โคตมีวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(7) 2. ภูมิจาลวคฺโค

1-5. อิจฺฉาสุตฺตาทิวณฺณนา

[61-65] สตฺตมสฺส ปฐมาทีนิ สุวิญฺเญยฺยานิฯ ปญฺจเม (ที.นิ.ฏี. 2.173) อภิภวตีติ อภิภุ, ปริกมฺมํ, ญาณํ วาฯ อภิภุ อายตนํ เอตสฺสาติ อภิภายตนํ, ฌานํฯ อภิภวิตพฺพํ วา อารมฺมณสงฺขาตํ อายตนํ เอตสฺสาติ อภิภายตนํฯ อถ วา อารมฺมณาภิภวนโต อภิตุ จ ตํ อายตนญฺจ โยคิโน สุขวิเสสานํ อธิฏฺฐานภาวโต มนายตนธมฺมายตนภาวโต จาติปิ สสมฺปยุตฺตชฺฌานํ อภิภายตนํฯ เตนาห ‘‘อภิภวนการณานี’’ติอาทิฯ ตานิ หีติ อภิภายตนสญฺญิตานิ ฌานานิฯ ‘‘ปุคฺคลสฺส ญาณุตฺตริยตายา’’ติ อิทํ อุภยตฺถาปิ โยเชตพฺพํฯ กถํ? ปฏิปกฺขภาเวน ปจฺจนีกธมฺเม อภิภวนฺติ ปุคฺคลสฺส ญาณุตฺตริยตาย อารมฺมณานิ อภิภวนฺติฯ ญาณพเลเนว หิ อารมฺมณาภิภวนํ วิย ปฏิปกฺขาภิภโวปีติฯ